Kinh Nghiệm Điều Hành Họ.

 Mở đầu có ý kiến nêu lên: Việc họ đã có tộc trưởng, tự ngàn xưa đã vậy, lớp ông cha
ta cũng vậy, ta cứ thế noi theo, việc gì mà phải bàn ngược bàn xuôi?

Thế là nổi lên một cuộc bàn cãi sôi nổi giữa những người chăm lo việc họ, chung
quanh vấn đề: Nên có một cơ cấu điểu hành việc họ như thế nào cho phù họp vớí cơ
chê mới, hay cứ để một mình tộc trưởng lo liệu?

-       Tộc trưởng ngày xưa đã có ruộng hương hoả. Họ lớn có ruộng hương hoả của họ
lớn, họ bé có ruộng hương hoả của họ bé, ngay từng gia đinh giầu hay nghèo cũng vậy,
người con trưởng đã có phần hương hoả ghi trong chúc thư. Trưởng khuyết (không có con
trai nối dòng, hoặc phiêu bạt xa quê) thì thứ lẽn thay, hàng năm lấy tiền thóc tô mà biện lễ
giỗ lễ tết, vì vậy hương khói không bao giờ dứt. Quyền lợi đi đôi với nghĩa vụ, ruộng đất
ngày nay thuộc sở hữu toàn dân, các họ không còn ruộng hương hoả hay tự điền gì khác
nữa, thiết tưởng ngày nay không thể cột trách nhiệm cho tộc trưởng y như thời xưa, vả lại
gia đình tộc trưởng cũng phải lo sinh kế làm ăn hoặc có người tham gia công tác xã hội ở
phựơng xa.

-       Thời trước, với nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, tự cung tự cấp, nhân dân nước ta,
tuyệt đại bộ phận là nông dân, suốt đời không rời khỏi xóm làng, cá biệt cư trú sang làng
bên cạnh cũng gọi là "biệt tổ ly tông". Thời nay đất nước ta ngày càng công nghiệp hoá,
nông thôn trên đà chuyển hoá, họ hàng ngày càng có nhiều người ly tán xa quê, tình trạng
khuyết trưỏng ngày càng phổ biến trong phần lớn các họ và chi họ. Đó là hợp quy luật
phát triển.

-       Theo phong tục, anh con trai trưỏng mất thì cháu đích tôn lên thay, các chú vẫn
đứng hàng thứ, hàng phụ. Suy rộng ra cả họ, có tộc trưởng đang nằm trong nôi, trong khi
các chi thứ đã có các vị cao tuổi lên hàng cụ kị. Trong trường hợp đó, các bậc thúc phụ
phải tạm thời phò tá cho đến năm cháu tộc trưởng đến tuổi trưởng thành, cũng như công
việc triều đình: Nếu vua còn trẻ, phải có phụ chính đại thần phò vua theo di chiếu của vua
cha để lại.

-       Vai trò tộc trưởng, trưởng chi và các bậc thúc phụ hết sức quan trọng trong việc
phục hồi, phát triển, xây dựng họ, nhất là về mặt lễ nghi, tê' tự. Nhưng trong quá trình phục
hồi, xây dựng có nhiều việc phải làm: gia phả, từ đường, tế khí, phần mộ, lễ nghi v.v... Cho
dù họ có tộc trưởng nhiệt tình, năng lực cũng không thể kham nổi mọi việc, phải có một cơ
cấu tổ chức đủ khả năng điều hành công việc. Tổ chức đó được đặt tên là gì?

-       Đặt tên là hội đồng gì, ban gì không quan trọng, vả lại chưa có quy định thống nhất
về tên gọi tổ chức, chức năng, nhiệm kỳ, cơ cấu, thành phần V. V... nhưng tổ chức đó phải
gồm những thành viên nhiệt tình, tương đối có ảnh hưởng uy tín đối với con cháu trong họ,
có đủ khả năng, trình độ điều hành quản lý các việc đối nội, đối ngoại của họ.

Có một số kinh nghiêm của dòng Họ Khác để tham khảo.

-        Không nên mọi việc đều dồn trách nhiệm cho tộc trưởng.

-       Đúng, Họ tôi tộc trưỏng đi vắng, tộc trưởng cũng chẳng giao cho ai thay.

-       Họ tôi tộc trưởng và hầu hết trưởng các tiểu chi đều ở nhà nhưng chỉ là hàng con
cháu, lại không có khả năng điều hành công việc.

-       Tộc trưởng họ tôi sinh hoạt kinh tế khó khăn, làm ăn lam lũ, con cái nheo nhóc,
thỉnh thoảng đi làm xa, nên ít có điều kiện quan tâm đến việc họ.

-       Tộc trưởng họ tôi rất nhiệt tình, nhưng nghèo và già yếu quá.

-       Họ tôi có nhiều cụ cao tuổi, bằng vai với ông nội chúng tôi, việc gì cũng phải do
các cụ, các bác bàn bạc quyết định, con cháu chỉ biết tuân theo. Nhưng bàn cãi thì nhiều,
ai cũng lý sự giỏi, bàn xong việc để đó chẳng ai làm.

-               Họ chúng tôi khá đông nhưng nghèo quá, ít ai có "máu mặt", tộc trưởng quá yếu,
không có ai đứng ra cáng đáng việc chung cho Họ,

-       Họ chúng tôi, tộc trưởng lưu lạc phương xa Trong hoàn cảnh này, phục hồi việc họ quả là khó

-        Họ chúng tôi hoàn cảnh mấy chục năm về trước cũng tương tự, may nhờ tổ tiên
còn linh thiêng gọi được một số cụ hưu trí về quê, chăm lo việc họ. Nhờ đó Họ tôi SƯU tầm
và dịch được gia phả phổ biến cho con cháu, gây cho con cháu niềm tự hào chính đáng,

-        Một sô' người nhiệt tình chăm lo việc họ đã làm cho Họ chúng tôi mở mày mỏ mặ
bằng anh, bằng chị, nhưng vì không có cơ cấu tổ chức bền vững, nên Họ chúng tôi lại trở
lại tình trạng mấy chục năm về trước: Họ hàng tản mác, thậm chí có người nói: "Có Họ
càng hay, không Họ cũng chẳng sao!"

-        Các vị tổ tiên Họ chúng tôi từ triều Trần, triều Lê đậu đạt cao, chức tước lớn, cc
nhiều vị đậu tiến sĩ, có bia ở Văn Miếu. Chúng tôi đã sao chụp về dựng trước nhà thờ Tổ
làm cho con cháu tự hào phấn khởi, qua đó trong từ đường, ngoài nghĩa trang,
hoành phi, câu đối, chiêng trống cờ quạt... được con cháu xa gần đóng góp xây dựng ngày
càng khang trang, tình cảm nội tộc cũng từ đó càng thêm mật thiết.

-        Họ chúng tôi nói chung còn nghèo, các vị tổ tiên thời xưa, cũng không mấy người
hiển đạt, nhiều người học chữ Nho cũng chỉ làm thầy đồ, thầy thuốc, thầy số, thời nay
cũng chẳng có ai chức vụ lớn, hoặc có con cháu đi nước ngoài. Nhưng nhờ có vị Thần Tổ
rất thiêng phù trì phù hộ, nên bom đạn Mỹ cày xới cả quê hương, mà nhà thờ Họ chúng tôi
chỉ rơi rụng vài viên ngói, con cháu có mặt khắp các chiến trường chống Pháp, chống Mỹ
chỉ vài người bị thương tích nhẹ. Vì ai cũng nghĩ phúc Tổ cao dày, nên việc Họ được mọi
người tự nguyện tham gia. Các gia đình, ai dốc lòng thành kính chăm lo việc Họ thì tự
nhiên sau năm bảy năm đều làm ăn nên nổi, mặc dù chẳng ai nổi giàu, nhưng đều khấm
khá hơn lên: Người thì cưói được dâu hiền rể thảo, người thì sinh con trai con gái thông
minh tuấn tú, người thì dựng được nhà cửa khang trang, trong họ nhiều cụ ông, cụ bà thọ
tám chín mươi vẫn còn mạnh khoẻ, một sô' gia đinh vận hạn rủi ro đều tai qua nạn kf)ổi.

-       Họ chúng tôi tuy tộc trưởng ỏ xa, nhưng nhờ có Hội đồng Gia tộc đồng tâm nhất trí làm việc đều tay, tuỳ khả năng hoàn cảnh từng người mà phân công cụ thể, xếp việc chia
thành các tiểu ban: Gia phả, Lễ nghi khánh tiết, Xây dựng, Bảo thọ, Đối ngoại, Tài
chánh,.. Họ lại có bản dự thảo tộc ước quy định trách nhiệm, quyền hạn rõ ràng. Trưởng
Hội đồng là người có uy tín ảnh hưởng lớn trong họ, nên mấy năm nay phong trào việc Họ
nổi hẳn lên. Chẳng những con cháu hào hứng phấn khởi, mà các họ khác cũng hết lời ca
ngợi. Hội đồng Gia tộc còn có sáng kiến vận động được tài năng, trí tuệ, tiền của của con
cháu các vùng xa quê đóng góp, vận động được các nàng dâu, con gái và cháu ngoại gần
xa cùng chung lo việc Họ. Vì vậy từ tay không Họ đã sửa sang được nhà thờ Tổ, mua sắm
được tế khí khang trang, quỵ tụ được mồ mả tổ tiên, lập nghĩa trang của Họ uy nghi.

 

Tóm lại, thời đại mối, cơ chê' mới, việc họ cũng cần đổi mới; đã là một tổ chức, một
tập thể, muốn cho tổ chức đó, tập thể đó bền vững thì phải có một cơ cấu quản lý điều
hành thích hợp. Đó là Hội Đồng Gia Tộc Và Tộc Ước.